مفهوم وطن در شعر شاعران مشروطه و معاصر

هویت جمعی انسان درارتباط با وطن شکل می گیرد و معنا و مفهوم می یابد. هم زمان با انقلاب مشروطه، یکی از مهم ترین اندیشه های غربی که به ایران وارد شد، «ناسیونالیسم» نام دارد که بر متفکران و شاعران این دوره تأثیر گذاشته است. در شعر شاعران مشروطه، تلقی های جدیدی از مفهوم وطن دیده می شود. برخی از شاعران این دوره هم چون بهار، ادیب الممالک فراهانی و نسیم شمال، وطن را ایران به علاوه ی اسلام می دانند؛ اما برخی دیگر هم چون عارف، میرزاده ی عشقی و فرخی یزدی، وطن را ایرانِ مجرّد از اسلام می دانند و نوعی عرب ستیزی در اشعارشان دیده می شود. در اشعار دهخدا، نوعی آموزش وطن پرستی دیده می شود، اما ایرج میرزا اغلب رویکردی تمسخرآمیز به این مقوله دارد. مفهوم وطن در شعر شاعران معاصر کاملاً متفاوت با شاعران سنتی ما و هم چنین شاعران دوره ی مشروطه است. وطن در شعر این دوره، جنبه ای نمادین می یابد. برخی از شاعران این دوره مانند نیما و شاملو، چندان از وطن خود راضی نیستند و این نارضایتی بیش تر به خاطرِ ناآگاهی مردمان وطن است. برخی دیگر، مانند اخوان ثالث و شفیعی کدکنی، از وطن با عشق و علاقه یاد کرده و وطن تجلّی آمال و آرزوهای آن هاست. فروغ فرخ زاد چندان دلبستگی ای به وطن ندارد و «ناسیونالیسم مثبت» محمدرضا پهلوی را تمسخر می کند. فریدون مشیری در انتظار امیرکبیری دیگر برای نجات ایران است و سیاوش کسرایی انتظار آرشی را می کشد که عدالت اجتماعی را برقرار سازد.